Phương pháp dạy học tích cực là một thuật ngữ được sử dụng toàn cầu để chỉ phương pháp giáo dục, dạy học tập trung vào việc khai thác tính tích cực, sáng tạo và khả năng tự chủ của học sinh. Phương pháp này đã được áp dụng rộng rãi tại nhiều trường học ở Việt Nam và trên thế giới, không chỉ là một khái niệm hoặc lý thuyết trống rỗng.
Vậy, phương pháp giảng dạy tích cực là gì? Hãy cùng khám phá trong bài viết sau đây nhé!
Phương pháp giảng dạy là cách thức và sự tương tác giữa giáo viên và học sinh trong một bối cảnh học tập cụ thể, nhằm đạt được các mục tiêu giảng dạy đã đề ra.
Trong đó, có 3 khía cạnh cần xem xét trong phương pháp giảng dạy, có thể kể đến như:.
Table of Contents
Quan điểm dạy học
Tổng quan về hướng dẫn phương pháp hành động bao gồm việc kết hợp nhiều yếu tố như nguyên tắc dạy học, cơ sở lý thuyết về lý luận dạy học, môi trường và điều kiện dạy học cũng như định hướng cụ thể về vai trò của giáo viên và học sinh trong quá trình giảng dạy.
Có nhiều quan điểm dạy học trên bao gồm các định hướng chiến lược. Những định hướng này là mô hình lý thuyết hình thành phương pháp dạy học.
Phương pháp giảng dạy cụ thể.
Về phương pháp dạy học, thực tế cho thấy có rất nhiều cách để truyền đạt kiến thức như thảo luận, nghiên cứu, sử dụng trò chơi hoặc xử lý tình huống, nhập vai, học nhóm, hay thậm chí học qua video trên các trang web giáo dục trực tuyến… Ở đây, phương pháp dạy học được hiểu là những hoạt động và phương thức mà giáo viên và học sinh sử dụng để đạt được mục tiêu của việc giảng dạy, trong các điều kiện dạy học cụ thể.
Phương pháp giảng dạy.
Các phương pháp và cách thức hành động của giáo viên trong quá trình dạy học được gọi là kỹ thuật dạy học. Để thực hiện và kiểm soát quá trình dạy học, giáo viên sử dụng một số kỹ thuật phổ biến như phân chia nhóm, đặt câu hỏi, hỏi chuyên gia và hoàn thành nhiệm vụ.
Một số lưu ý quan trọng về phương pháp dạy học
Mỗi quan điểm dạy học sẽ đi kèm với một phương pháp dạy học phù hợp và mỗi phương pháp dạy học cụ thể cũng có những kỹ thuật dạy học đặc thù. Tuy nhiên, điều này không luôn luôn đúng, đôi khi có những trường hợp ngoại lệ.
2. Phân biệt giữa phương pháp dạy học và kỹ thuật dạy học đôi khi không thể rõ ràng, một số ví dụ cụ thể có thể được đưa ra như việc áp dụng “động não” – trong một số trường hợp, nó có thể được coi là phương pháp hoặc kỹ thuật dạy học.
3. Mặc dù có những phương pháp dạy học chung cho nhiều môn học, nhưng cũng tồn tại những phương pháp đặc biệt chỉ dành riêng cho một số môn học hoặc các nhóm môn học cụ thể.
4.Một phương pháp giảng dạy, hoặc kỹ thuật môn học sẽ được gọi bằng nhiều thuật ngữ khác nhau.
Một số phương pháp dạy học tích cực
Phương pháp dạy học nhóm
Đây là một trong những phương pháp dạy học tích cực được đánh giá cao hiện nay.
Nếu giáo viên có khả năng tổ chức tốt, phương pháp dạy học nhóm sẽ đóng góp vào việc khuyến khích học sinh phát triển tính tích cực của bản thân, đồng thời nâng cao khả năng làm việc nhóm, trách nhiệm và kỹ năng giao tiếp của học sinh.
Kỹ năng chia nhóm
Quy trình triển khai
Giới thiệu về đề tài bài học.
Xác định mục tiêu chung cho các nhóm.
Tạo và thực hiện việc phân nhóm.
Phân phối vị trí làm việc nhóm.
Lên kế hoạch về những việc cần thực hiện.
Đề xuất các nguyên tắc làm việc phổ biến.
Sẵn sàng để trình bày kết quả từ quy trình làm việc nhóm.
Các nhóm tuần tự trình bày kết quả của nhóm của họ.
Đưa ra đánh giá về các kết quả.
Phương pháp nghiên cứu một trường hợp điển hình
Phương pháp nghiên cứu một trường hợp điển hình, tương tự như phương pháp dạy học phân chia nhóm, đang được áp dụng rộng rãi. Giáo viên sẽ đóng vai trò kể một câu chuyện có thật hoặc viết lại một câu chuyện dựa trên tình huống thực tế để minh chứng cho một vấn đề cụ thể.
Có thể thực hiện việc nghiên cứu một trường hợp điển hình bằng việc sử dụng các phương pháp như văn bản, ghi âm hoặc video.
Quy trình triển khai
Phương pháp giải quyết vấn đề
Phương pháp giảng dạy mới nhằm khuyến khích sự tự lực và tính chủ động của học sinh đã được áp dụng. Giáo viên sẽ tạo ra các vấn đề nhận thức, trong đó có sự xung đột giữa kiến thức đã biết và chưa biết, để hướng dẫn học sinh tìm cách giải quyết.
Quy trình triển khai
Phương pháp đóng vai
Nếu nhắc đến một số phương pháp dạy học tích cực tập trung vào thực hành, phương pháp đóng vai luôn là một phương pháp mà nhiều giáo viên ưa thích. Khi áp dụng phương pháp đóng vai, giáo viên sẽ cho học sinh thực hành, diễn tạo ra một số hành động liên quan đến một tình huống cụ thể.
Việc diễn thử chỉ là một phần trong quá trình, điều quan trọng nhất là thảo luận của học sinh sau khi thực hành và đảm nhận vai trò đã được giao.
Quy trình triển khai
Phương pháp trò chơi
Giáo viên sẽ tổ chức một trò chơi để giúp các em học sinh khám phá và tìm hiểu về một vấn đề cụ thể. Phương pháp này mang tính tương tác, giúp kích thích sự tham gia và hứng thú của học sinh trong quá trình tìm hiểu vấn đề.
Quy trình triển khai
Phương pháp dự án
Phương pháp dạy học này yêu cầu học sinh thực hiện một nhiệm vụ học tập liên quan đến thực tế, sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành.
Nhiệm vụ học tập này đòi hỏi người học phải tự lực, có khả năng đảm nhiệm mọi công đoạn bao gồm lập kế hoạch, thực hiện dự án học tập và đánh giá kết quả của dự án.
Để thực hiện phương pháp giảng dạy dự án, giáo viên cần tiến hành giảng dạy theo cách phân chia thành các nhóm.
Quy trình triển khai
Xác định nội dung chính.
Xây dựng một phần nhỏ chủ đề.
Xây dựng kế hoạch về nhiệm vụ học tập của dự án.
Tìm hiểu, tổng hợp thông tin.
Thực hiện nghiên cứu, khảo sát.
Trò chuyện với các thành viên trong nhóm.
Nhờ sự hướng dẫn và hỗ trợ từ giáo viên.
Tổng kết các kết quả thu được trong quá trình học.
Sắp xếp lại các kết quả đã tìm thấy.
Trình bày thành tựu học tập.
Thể hiện lại thành quả của quá trình học.
Phương pháp bàn tay nặn bột
Hiện nay, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, để nâng cao hiệu quả của việc dạy học các môn tự nhiên, đã áp dụng rộng rãi một số phương pháp tích cực dựa trên thí nghiệm và nghiên cứu. Phương pháp nặn bột bằng tay là một trong những phương pháp đó.
Với cách giảng dạy này, học sinh sẽ xây dựng kiến thức thông qua việc thực hiện các thí nghiệm. Họ được khuy encourađể tự tìm hiểu và nghiên cứu để tìm ra câu trả lời cho các vấn đề được đặt ra trong quá trình học bằng cách thực hiện thí nghiệm, đọc sách, điều tra và nghiên cứu các tài liệu,…
Học sinh bắt đầu đặt câu hỏi và suy nghĩ dựa trên nghiên cứu ban đầu, sau đó thực hiện thí nghiệm và thảo luận để đưa ra kết quả. Phương pháp sử dụng đánh giá là một cách tích cực để giảng dạy, khuyến khích sự tò mò và khám phá của học sinh.
Quy trình 1 tiết dạy
Quy trình thực nghiệm
Phương pháp dạy theo góc
Gần đây, phương pháp giảng dạy mới này đã được áp dụng tại nhiều trường học và mang lại sự mới mẻ. Học sinh không chỉ được tham gia nhiều nhiệm vụ khác nhau, mà còn được đặt vào các vị trí cụ thể trong lớp học để phù hợp với nhiều phong cách học tập khác nhau.
Phương pháp dạy học góc đem lại lựa chọn hoạt động và phong cách học cho học sinh. Nó tập trung vào việc thực hành, khám phá và tăng cường khả năng sáng tạo. Đồng thời, nó cung cấp cơ hội để đọc, hiểu và thực hiện các nhiệm vụ mà giáo viên đề xuất. Ngoài ra, phương pháp này còn tạo điều kiện cho mỗi cá nhân áp dụng và trải nghiệm.
Khi giáo viên đề cập đến môi trường học giao thông, họ cũng sẽ tổ chức các hoạt động học tập đa dạng như viết, vẽ, đọc, xem video và thảo luận.
Những điều kiện để áp dụng phương pháp dạy học tích cực thành công
Đối với giáo viên
Để áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, giáo viên cần trải qua quá trình đào tạo để dễ dàng thích nghi với những thay đổi và nâng cấp chức năng và nhiệm vụ giảng dạy của mình.
Cùng với điều đó, giáo viên cần tỏ ra nhiệt tình và sẵn lòng chấp nhận những thay đổi mới trong lĩnh vực giáo dục.
Các giáo viên trực tiếp đứng lớp giảng dạy cần có kiến thức chuyên môn sâu rộng, kỹ năng sư phạm tốt và khả năng sử dụng công nghệ thông tin linh hoạt để hỗ trợ giảng dạy. Họ cũng cần biết cách định hướng học sinh theo đúng mục tiêu giáo dục và chương trình học đã được đề ra. Tuy nhiên, cũng cần tạo điều kiện cho học sinh tự do tư duy và phát triển sáng tạo.
Đối với học sinh
Học sinh cần phát triển phẩm chất và khả năng thích nghi với phương pháp dạy học mới, có khả năng xác định mục tiêu học tập, tự giác và có trách nhiệm không chỉ đối với việc học cá nhân mà còn đối với việc học nhóm và lớp. Tính tự giác cần được thể hiện trong mọi hoàn cảnh và điều kiện.
Sách giáo khoa
Những chương trình giảng dạy trong sách giáo khoa nên được thay đổi để giảm bớt khối lượng kiến thức. Thay vì ép buộc học sinh ghi nhớ, cần tạo ra các câu hỏi khuyến khích sự tư duy và hạn chế những kết luận áp đặt. Thêm vào đó, cần bổ sung các bài tập về nhận thức, thực tiễn và câu hỏi phát triển trí thông minh, cung cấp gợi ý để học sinh dựa vào cốt lõi và tự phát triển nội dung của bài học.
Trang thiết bị dạy học
Đối với nhà trường
Về những đổi mới trong cách đánh giá kết quả của học sinh
Theo phương pháp dạy học tích cực, người giảng dạy cần đánh giá kết quả học tập của học sinh một cách minh bạch và công bằng.
Bộ công cụ sử dụng để đánh giá đã được bổ sung thêm với hình thức câu hỏi và bài tập trắc nghiệm. Ngoài ra, giáo viên cũng nên thực hiện đánh giá dựa trên toàn bộ quá trình học tập của học sinh, bao gồm các yếu tố về tính tự giác, chủ động trong mỗi tiết học, bao gồm cả lý thuyết và thực hành.
70% phần đánh giá về kiến thức của học sinh trong hệ thống câu hỏi và trắc nghiệm phải đạt mức tiêu chuẩn, còn lại 30% là phần nâng cao về nội dung.
Kết luận
Mong rằng với thông tin trên, nhà trường và giáo viên có thể tham khảo và lựa chọn các phương pháp dạy học phù hợp. Từ đó, họ sẽ hiểu rõ hơn vai trò và trách nhiệm của mình trong việc giúp học sinh có một môi trường học tập tốt nhất để tiếp thu kiến thức. Chúc bạn thành công!
