Hạt bo bo (Ý dĩ): Công dụng chữa bệnh từ loại hạt độn cơm

82

Trong những câu chuyện của ông bà ta, cha mẹ ta về những năm đất nước đang gặp chiến tranh và khó khăn về lương thực, nồi cơm đầy khoai lang đã trở thành những kỷ niệm khó phai mờ. Nhưng nhờ những bữa cơm đó, người dân ta mới có thể sống sót và tiếp tục viết tiếp trang sử của dân tộc cho đến ngày hôm nay. Bo bo – loại hạt khoai lang ngày xưa, ít ai biết rằng nó cũng có tác dụng như một loại thuốc. Hãy cùng tìm hiểu về tác dụng của loại thuốc này trong bài viết hôm nay của Bác sĩ Y học cổ truyền Bùi Khánh Hà nhé.

Đặc điểm cây Bo bo

1. Mô tả thực vật

Bo bo còn có thể được gọi bằng những tên khác như Ý dĩ, Cườm thảo,…

Coix lachryma jobi L., Còn được gọi là cây bắp trắng, là một loại cây thảo sống hàng năm thuộc họ Lúa (Poaceae). Cây có thân thẳng đứng, cao khoảng 1,5 – 2 m và phân nhánh ở các ngọn hoa.

Thân nhẵn bóng, có nhiều đốt sọc. Ở gốc thân, tại các mấu gần sát đất, có nhiều rễ phụ mọc ra.

Lá cây mọc rời rạc, có bề mặt lá nhẵn, có các gân song song và gân chính rõ nét. Lá có hình dạng hẹp, dài từ 10 đến 40 cm. Lá không có cuống mà tiếp đất trực tiếp. Hoa của cây là loại đơn tính, mọc tập trung tại chóp cây. Hoa đực có màu xanh lục nhạt, tạo thành một cụm ngắn giống như nhánh của bông lúa. Hoa cái nằm bên trong một lá bắc dày và cứng, màu sắc từ xanh chuyển dần sang màu nâu tím và đen.

Quả bo bo có hình trứng nhọn ở đầu (thường bị gọi nhầm là nhân), nó được bọc bởi một lá bắc cứng (thường nhầm là vỏ).

2. Mô tả dược liệu hạt Bo bo

Hạt Bo bo khi chín có lớp vỏ màu trắng trân châu rất cứng. Nó có hình dạng tròn hoặc bầu dục, đáy rộng và phẳng, còn đỉnh tròn và đầy đặn. Kích thước của hạt khoảng từ 0.3 đến 0.5 cm đường kính và từ 0.5 đến 0.65 cm chiều dài.

Khi vỡ mỏ hạt Bo bo, ta thấy một chất màu trắng, có dạng bột, không mùi và có vị ngọt (dược liệu Ý dĩ nhân).

Phân bố

Cây Bo bo xuất phát từ Đông Á và bán đảo Malaysia và được biết đến là một loại cây lương thực phổ biến trên toàn cầu. Nó được trồng rộng rãi ở nhiều quốc gia như Ấn Độ, Liên Xô, Trung Quốc, Malaysia, Nhật Bản, Hàn Quốc,… Và sau đó đã được đưa vào Việt Nam với mục đích trở thành cây lương thực.

Ở Việt Nam, cây có thể mọc tự nhiên hoặc được trồng ở các khu vực gần nước, vườn, bãi, ruộng. Chúng phân bố rải rác trên khắp các tỉnh. Tuy nhiên, số lượng cây tập trung nhiều nhất ở các tỉnh Thanh Hóa, Lai Châu, Nghệ An, Hà Tĩnh…

Thu hái, sơ chế, bảo quản

Bo bo thường được thu hoạch trong khoảng thời gian từ tháng 8 đến tháng 10. Thay vì chỉ cắt nhánh, người ta thường đập cây bo bo để hạt tự rụng. Sau đó, hạt được tách khỏi phần vỏ cứng bên ngoài và chỉ sử dụng phần nhân bên trong. Hạt này có thể được sử dụng ngay hoặc được trộn vào cám sao hơi vàng, sau đó sàng bỏ cám để sử dụng khi nguội.

Hạt Bo bo dễ bị tấn công bởi côn trùng và mối mọt, vì vậy cần kiểm tra thường xuyên và xử lý kịp thời. Hãy lưu trữ thuốc ở nơi khô ráo, sạch sẽ và thoáng mát.

Thành phần hóa học trong hạt Bo bo

Hạt Bo bo có khoảng 60% carbohydrate, gần 14% protein và 7.87% lipid. Nghiên cứu hàm lượng chất béo trong hạt Bo bo cho thấy 92.95% là acid béo không no, chủ yếu là acid oleic (34.53%) và linoleic (43.08%).

Có thể sử dụng những acid này để giảm cholesterol trong máu. Hạt Bo bo ở Việt Nam chứa nhiều γ-T (một trong 7 đồng phân của vitamin E) và phytosterol, cả hai đều có giá trị dinh dưỡng và giảm cholesterol trong máu.

Tác dụng dược lý

Nghiên cứu đương đại đã chứng minh rằng hạt Bo bo có một số tác dụng:

Phòng ngừa sự phát triển quá mức, phòng ngừa bệnh ung thư, phòng ngừa phản ứng dị ứng.

Ngăn ngừa những dấu hiệu đầu tiên trong quá trình mắc bệnh ung thư ruột kết.

Có lợi cho sức khỏe tim mạch và hệ tiêu hóa.

Có tác dụng giảm mỡ máu và chống oxi hóa.

Một số chất benzoxazinone trong hạt này có khả năng chống viêm.

Chiết xuất hạt Bơ béo có tác dụng phòng chống nhiễm virus.

Có thể áp dụng làm thực phẩm trị liệu và hỗ trợ chức năng cho người bệnh mắc đái tháo đường, béo phì và chống dị ứng.

Công dụng của hạt Bo bo

Theo Y học cổ truyền, hạt Bo bo có vị ngọt, chứa nhiều đạm và có tính hơi hàn. Nó có khả năng lợi thủy, làm mát cơ thể, giúp kiện tỳ và bổ phế. Hạt Bo bo thường được sử dụng trong việc điều trị các bệnh:

Tê thấp.

Viêm ruột.

Viêm phổi.

Phù thũng.

Tả.

Sỏi thận.

Hạt Bo bo cũng được coi là một loại dược phẩm tăng cường sức khỏe và nuôi dưỡng cơ thể tốt.

Hỗ trợ cho người cao tuổi, trẻ em.

Lợi ích của sữa dành cho phụ nữ sau khi sinh.

Hạt Bo bo còn có khả năng giúp trừ mủ, chống viêm, từ đó có thể điều trị abces phổi và làm lành vết thương.

Bột xay từ hạt Bo bo cũng có thể được sử dụng làm mặt nạ đắp mặt giúp làm trắng da, làm mờ vết sẹo.

Kiêng kỵ

Sách Bản Thảo Kinh Sơ: Không nên sử dụng cho người bị táo bón, hơi thở ngắn và hàn nhập vào gân. Tỳ hư không có thấp.

Sách Đắc Phối Bản Thảo: Thận nước không đủ, Tỳ âm không đủ, khí hơi yếu đuối, không sử dụng khi mang bầu.

Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách: Tân bệnh khô, táo bón, mang bầu nên tránh sử dụng.

Bo bo là một loại hạt dễ tìm nhưng lại có tác dụng chữa bệnh tuyệt vời. Ngoài việc sử dụng trong các món ăn như cháo bo bo, cơm độn bo bo, ta cũng không nên lạm dụng loại thuốc này để tránh làm khô cằn và thiếu sức sống.