Các phương pháp tột cao giúp con người vượt qua sự mê hoặc và đạt được giác ngộ, từ vòng luân hồi sinh tử đến sự giải thoát Niết Bàn.
Ba la là mật, như chiếc bè vượt sông, không để bám víu. Trong bài kinh “Ví dụ con rắn” (Trung bộ kinh số 22), Đức Phật đã sử dụng một hình ảnh để mô tả: Có một người đứng trên bờ sợ hãi với những nguy hiểm xung quanh và muốn vượt qua bờ kia. Người đó đã tìm lá cây và dùng chúng để tạo thành một chiếc bè, sau đó sử dụng chiếc bè để vượt sông. Khi đến bờ, người đó đã bỏ chiếc bè lại, không mang theo nó.
Vậy ba la mật chỉ là một công cụ. Thường tôi thường nói rằng tôi tích lũy ba la mật để trở thành Phật hay thánh. Tuy ba la mật và Phước có vẻ giống nhau nhưng lại khác nhau. Phước là những hành động thiện lương giúp làm sạch tâm hồn khỏi sự tham lam và phiền não. Phước mang tính chất tích lũy, trong khi ba la mật không mang tính chất đó.
Vì Phước luôn đi cùng ta suốt quãng đời sống của ta, được gọi là Phước hữu lậu. Ví dụ, nếu ta muốn trở nên giàu có vì nghèo đói, thì đó là luật nhân quả, nhưng ta vẫn còn bản ngã muốn trở thành, vì vậy ta vẫn còn lạc lối trong vòng luân hồi, gọi là Phước hữu lậu trong vòng luân hồi, và ta phải đầu thai để trải nghiệm và tiếp tục tạo ra hành động thiện hay ác. Tuy nhiên, Phước của ba la mật khác, nó không phải là sự tích lũy, mà là sự buông bỏ: buông bỏ những điều xấu xa, những phiền não, những tưởng tượng, những sai lầm…
Ba la mật và Phước tuy giống nhau nhưng khác nhau. Phước là những thiện nghiệp pháp giúp thanh lọc tâm mình khỏi phiền não tham sân si. Phước mới mang tính chất tích lũy, còn ba la mật thì không mang tính chất tích lũy.
Trong đạo Phật Theravada có 10 ba la bí mật như sau:.
Bố thí để từ bỏ lòng tham, ích kỉ, lòng san tham và sự dính mắc vào của cải. Bố thí ba la mật không chứa tôi trong đó, là vì lòng tha thứ, không mong cầu trả ơn cho mình.
2. Trì giới là từ bỏ hành vi xấu, từ bỏ khao khát không cần thiết, không gây hại: giết người, trộm cắp, tà dâm… Giữ giới dễ hơn là phá giới, vì giữ giới không đòi hỏi bất kỳ hành động nào, trong khi phá giới đòi hỏi phải dối trá, trốn tránh, lo lắng… Để thực hiện những hành vi xấu.
3. Xả ly là hành động từ bỏ tham dục và tận hưởng cuộc sống đơn giản, có tư duy chính đáng và lối sống tử tế. Chỉ nuôi dưỡng những ham muốn lành mạnh và từ bỏ những ham muốn gây hại cho bản thân và người khác.
Trí tuệ là việc không giữ những hiểu lầm, không dựa vào kiến thức mượn từ người khác, nhưng phải nhìn thấy sự thật một cách thực tế và tồn tại mà không gắn kết với ảo tưởng.
5. Tinh tấn là sự từ bỏ sự lười biếng, thưởng thức và thả lỏng, để quay trở lại với hiện thực hoàn toàn. Hãy làm việc khi cần, hoàn thành một cách toàn diện và rồi dừng. Đừng cố gắng quá mức trong việc tinh tấn, vì điều đó sẽ dẫn đến mất mát và thất bại.
6. Kiên nhẫn là việc từ bỏ sự đối đầu, sự phản kháng, không cạnh tranh.
7. Tự thật là từ bỏ sự gian dối và giả dối. Hiểu rõ sự thật về hai mặt xã hội và tầng lớp của vấn đề, như nhận ra có gia đình (tầng lớp thấp) nhưng cũng nhận ra danh vọng và thành tựu (tầng lớp cao).
8. Quyết định ba la mật, hay còn được gọi là chí nguyện ba la mật, là việc từ bỏ sự gắn bó với những điều không thực tế. Đây là quyết định không cho phép bất cứ điều gì ảnh hưởng đến tư duy và hành động của chúng ta.
9. Tâm từ là sự giải thoát khỏi sự bất bình, sự ganh đua. Cần có trái tim không phân biệt đối xử với tất cả mọi người, mang đến tình yêu và hạnh phúc cho tất cả mọi người.
Tâm xả là việc buông bỏ sự chấp thủ và giữ tâm quân bình, không phân biệt thân hay không thân, người thiện hay ác… Bởi vì đều là pháp hữu vi, được điều hành bởi duyên nghiệp riêng của mỗi người…
